موزه ملی فرش ایران، ۲۲ بهمن ۱۳۵۶ خورشیدی گشایش یافت. در این موزه فرشهای بسیار نفیس از سراسر ایران که حاصل کار هنرمندان مشهور ایرانی ست به نمایش گذاشته شدهاست. هدف از تشکیل این موزه را میتوان پژوهشی در سوابق، تحصیلات و کیفیت تاریخی هنر و صنعت فرش ایرانی دانست. این موزه شامل سایر محصولات از قبیل گلیم هم میشود.
ساختمان موزه ۳٬۴۰۰ متر مربع مساحت دارد و آذینهای نمای بیرونی آن شبیه دار قالی است. ساختمان دارای دو تالار است و برای نمایش انواع قالیهای دست بافت و گلیم مورد استفاده قرار میگیرد. طبقه همکف این موزه برای نمایش دائمی ۱۵۰ قطعه فرش و طبقه دوم آن برای برگزاری نمایشگاههای موردی و فصلی در نظر گرفته شدهاست.
موزه فرش ایران دارنده با ارزشترین نمونههای قالی ایرانی از قرن نهم هجری تا دوره معاصر است و از منابع غنی تحقیقی برای پژوهشگران و هنر دوستان بهشمار میآید. معمولاً حدود ۱۳۵ تخته از شاهکارهای قالی ایران، بافت مراکز مهم قالیبافی مانند کاشان، کرمان، اصفهان، تبریز، خراسان، کردستان و جز آنها، در تالار طبقه همکف به معرض نمایش گذاشته میشود. همچنین در این نمایشگاه تابلوفرشهای نفیس تبریزی، فرش تبریز به نمایش درمیآید که نظر هر بینندهای را به خود جلب میکند. در این نمایشگاه نمونههایی از قالیچههای تصویری شاهنامه بایسنغری به نمایش درآمده که گوشههایی از ادبیات، اسطوره، مذهب و فرهنگ و هنر غنی ایران را نشان میدهد.
در کتابخانه موزه حدود ۳٬۵۰۰ جلد کتاب به زبانهای فارسی، عربی، فرانسه، انگلیسی و آلمانی در اختیار هنردوستان و پژوهشگران قرار میگیرد.
آثار موزه فرش ایران
در موزه فرش انواع گلیمها و فرشهای دستبافت، با توجه به مرغوبیت و قدمت آنها و با در نظرگیری ویژگیهای قالی ایران از لحاظ رنگآمیزی، طرح، نقش، بافت و تنوع مناطق قالیبافی حفظ و نگهداری میشود. مجموعه موزه فرش ایران شامل باارزشترین نمونههای قالی ایران از قرن نهم هجری تا دوره معاصر است و از منابع غنی تحقیقی برای پژوهشگران و هنردوستان به شمار میآید. حدود ۱۳۵ تخته از شاهكارهای قالی ایران، بافت مراكز مهم قالیبافی مانند كاشان، كرمان، اصفهان، تبریز، خراسان، كردستان و... در تالار طبقه همكف به معرض نمایش گذاشته میشود.
موزه فرش ایران دارای دو بخش موزه دائمی و نمایشگاه است. موزه دائمی ۱۵۰ قطعه فرش نفیس و تاریخی را در خود جای میدهد.
از ویژگیهای موزه فرش قالیچه دستبافت ارزشمند و بینظیر ایرانی، كار فرشبافان كاشان، در اندازههای ۱۳۰ در ۲۲۰ سانتیمتر، معروف به قالیچه میرزا كوچک خان جنگلی است كه این شخصیت روحانی ملی را در لباس نظامی مسلح به تفنگ و اسلحه كمری، قطار فشنگ نمایش میدهد. در شمسه بالای تصویر میرزا، كتیبهای با عبارت و نام كارخانه ملامحمود دیده میشود كه احتمالا تاریخ بافت قالیچه سالهای آخر دوره قاجار است.
ریزبافتترین فرش موزه متعلق به كارگاه عمو اوغلی است كه در زمان دربار پهلوی فعالیت داشته است. تعداد زیادی از فرشهای بافته شده در كارگاههای عمو اوغلی در حال حاضر در كاخهای سعدآباد و نیاوران موجود است. ریزبافتترین فرش موزه با ۱۲۰ رج و طرح افشان در نمایشگاه دائمی موزه در معرض نمایش است.
گلیم «طرح محرابی تصویری حضرت عیسی (ع) با حواریون» بافت كردستان یكی دیگر از نمونههای بینظیر موزه فرش تهران است كه در زمینه اصلی و طلایی رنگ آن حضرت مسیح(ع) را با سه تن از حواریون و نقوش تزئینی دیگر میتوان دید.
قالی ایرانی پیوسته بهعنوان یكی از اصیلترین هنرها مورد توجه بوده و طیف وسیعی از طرحها و نقوش زیبا را در برداشته است. در میان قالیها با طرحهای گوناگونی كه در آنها به كار گرفته شده، قالیهای تصویری جایگاه ویژهای دارند. بافت این قالیها اواخر سده نهم هجری مجددا آغاز شد و تا به امروز ادامه یافته است. در این نمایشگاه نمونههایی از قالیچههای تصویری شاهنامه بایسنغری به نمایش درآمده است كه گوشههایی از ادبیات، اسطوره، مذهب و فرهنگ و هنر غنی ایران را نشان میدهد. این آثار همه در كارگاه قالیبافی استاد موسوی سیرت، به یاری هنرمندان جوان ایرانی و ذوق و سلیقه استاد دنیا دیده و تكنولوژی كامپیوتری آفریده شدهاند.
فرشها و گلیمهای متعلق به مناطق پنجگانه كردستان كه شامل شهرهای سنندج، بیجار، كاكابر و سنقر میشود به خاطر بافتههای زیبا و مرغوب، بافتهای سنگین و قالیهای دوپوده و پشمی بسیار جذاب و دیدنی است. از فرشهای متعلق به این منطقه در موزه فرش تعداد زیادی وجود دارد كه از مهمترین آنها میتوان به طرح « ترنجدار توسباغه» اشاره كرد كه در اواخر سده سیزدهم هجری در سنه بافته شده است.
نقش «هراتی» یا «ماهی درهم» نیز یكی دیگر از قالیهای منحصربهفرد موزه فرش است. این قالی، تنها قالی موجود در موزه فرش است كه طرحی واقعگرایانه از ماهی را به بیننده نشان میدهد. نقش ماهیها در قالیهای هراتی معمولا به شكل برگ كنگر، كوچک و خمیده است. این نقش كه ریشه در فرهنگ ایرانیان و باورهای آنها دارد، مربوط به دوران مهرپرستی ایرانیان است. آن زمان، پیش از آنكه زرتشت پیامبر ایرانیان شود، این باور در میان مهرپرستان وجود داشت كه زرتشت نشسته بر نیلوفر و توسط چهار ماهی به سطح آب هدایت میشود. از این روست كه نقش ماهی در طرحهای هنرمندان قالیباف این دوره بسیار دیده میشود.